Pogoda Świnoujście:

Menu Zamknij

Historia obiektu / O nas

Fort Gerharda w Świnoujściu

Historia Fortu Gerharda

Fort Gerharda – zwany również Fortem Wschodnim, to jeden z fortów Twierdzy Świnoujście. Należy do najlepiej zachowanych XIX wiecznych pruskich fortów nadbrzeżnych w Europie i od 2010 roku jest siedzibą Muzeum Obrony Wybrzeża w Świnoujściu- największej tego typu prywatnej placówce w Polsce gromadzącą ponad 2000 muzealiów związanych z rozwojem Twierdzy Świnoujście na przestrzeni ostatnich 300 lat!

Początki Twierdzy

Położenie Świnoujścia w tak dogodnej lokalizacji od wieków zobowiązywało do  poszukiwania optymalnych rozwiązań militarnych dla ujścia Świny. Pierwsze nowożytne fortyfikacje znajdowały się ponad kilometr od obecnego ujścia cieśniny. Miały tylko półstałą, drewniano-ziemną konstrukcję i zostały zniszczone u schyłku wojny 7-letniej. Najbardziej trwałe i jednocześnie najstarsze zachowane fortyfikacje w Świnoujściu pochodzą z połowy XIX wieku.

Pierwsza połowa XIX wieku, po zakończeniu krwawych wojen napoleońskich to lata względnie spokojne. Dlatego dopiero w roku 1837 rozpoczęto projektowanie nowoczesnych fortyfikacji a w 1846 roku zapadła decyzja o utworzeniu twierdzy morskiej.

Wznoszone od połowy XIX wieku fortyfikacje świnoujskiej twierdzy otrzymały bardzo nowoczesną formę i najdoskonalsze naówczas rozwiązania. Każdy fort i baterię zaprojektowano indywidualnie, by jak najlepiej wypełniły przewidziane dla nich zadania. Lecz łączyła je jednolita koncepcja obrony wybrzeża.

Najstarszym i zarazem najciekawszym obiektem twierdzy jest Fort Wschodni (zwany Fortem Gerharda). Nazwa upamiętnia osobę Gerharda Corneliusa de Walrawe, znakomitego XVII-wiecznego projektanta pruskich twierdz, który przygotował wstępne plany świnoujskiego portu.

Fort wzniesiono w latach 1848-1859 i w chwili budowy stanowił jedno z dwóch kluczowych dzieł Twierdzy Świnoujście. Położony na wschodnim brzegu cieśniny Świny fort miał bronić wejścia do portu.  Wzniesiono go w sposób charakterystyczny dla fortyfikacji pruskich tego okresy. Zbudowano go na planie pięcioboku a załamane czoło (skierowane ku wschodowi) oraz barki tworzyły wały ziemne ze stanowiskami artylerii. W szyi zbudowano potężną dwukondygnacyjną reditę artyleryjską oraz ceglane mury.

Podążając za rozwojem techniki

W latach 70. XIX wieku, w wyniku rozwoju techniki wojennej i powstania okrętów pancernych, zapadła decyzja o zmianie głównego frontu obronnego twierdzy z lodowego na morski.  Dzieło obronne składające się na ówczesny Fort Gerharda poddane zostało szczególnej przebudowie, w trakcie której włączona została przylegająca do fortu bateria nadbrzeżna.

Zmieniono przebieg fosy i usypano nowe wały, na których budowniczowie wymurowali 11 stanowisk artyleryjskich. Zamontowano na nich 4 armaty nadbrzeżne Kruppa kalibru 15cm oraz 7 armat kalibru 21cm. Nowe wielkie dzieło obronne otrzymało wiele innych nowych elementów takich jak magazyny amunicji, prochownie, pomieszczenia koszarowe, schrony-remizy dla armat itd.

Potężna redita także została przebudowana i przekształcono ją w koszary. Od strony morza została obsypana ziemią a strzelnice od strony dziedzińca zamieniono na okna.
Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczęto wzmacnianie ważnych elementów z użyciem nowego materiału- betonu. W wałach nad Świną zbudowano także stanowisko obserwacyjne oraz działobitnie dla szybkostrzelnych armat małego kalibru. Na początku XX wieku do fortu doprowadzony został prąd a także linia telegrafu. Sprawiło to w przededniu wybuchu Wielkiej Wojny fort był w pełni przygotowany do udziału w nowoczesnych działaniach wojennych.

Po I wojnie światowej na mocy Traktatu Wersalskiego fort częściowo rozbrojono, jednocześnie przeszedł on pod zarząd niemieckiej marynarki wojennej, pełniąc jednocześnie rolę pomocniczą aż do końca II wojny światowej. 

Po wojnie używany przez Rosjan, od 1962 r. przekazany miastu. Od opuszczenia obiektu przez Rosjan przez kilka lat pełnił funkcje magazynów, a później został opuszczony.

Nowe życie Fortu Gerharda

W pierwszej połowie 2001 roku z inicjatywy Piotra Piwowarczyka fort został wydzierżawiony przez pasjonatów, którzy na jego terenie prowadzą jedną z najciekawszych inicjatyw związanych z tzw. żywą historią.

Fort Gerharda oficjalnie otwarto do ruchu turystycznego 11 sierpnia 2001 roku. Już podczas otwarcia fortu zjawiło się kilkuset mieszkańców i turystów którzy przyjechali zobaczyć odgruzowany zaniedbywany od wielu lat fort. Brak dużych nakładów finansowych a głównie pasja i zaangażowanie wymagały wymyślenie czegoś, czego nigdzie indziej nie ma. Czegoś co przyciągnie turystów

Stąd powstał niekonwencjonalny program zwiedzania fortu- turysta jako kandydat na kadeta armii pruskiej odbywa przykrócone szkolenie wojskowe. Połączenie elementów przygody i zabawy jak musztra wojskowa czy wystrzał z armaty wraz ze zwiedzaniem najważniejszych elementów fortu i poznaniem jego historii  sprawdziło się idealnie. Z roku na rok liczba osób odwiedzających fort rosła i w ostatnich latach utrzymuje się na stałej wysokości około 45.000 gości rocznie.

Od 2004 roku Fort Gerharda jest siedzibą grupy rekonstrukcyjnej 34 Pułku Fizilierów im. Królowej Szwedzkiej Victorii. III batalion pułku przez wiele lat stacjonował w Świnoujściu a fizylierzy do 1918 roku służyli w świnoujskich fortach

Od  2010 roku w forcie ma swoją siedzibę Muzeum Obrony Wybrzeża w Świnoujściu. W zbiorach Muzeum Obrony Wybrzeża znajduje się blisko 2000 eksponatów. Wśród nich kolekcja umundurowania, armaty, magazyn broni, dokumenty, pamiątki, wyposażenie żołnierzy i wiele innych cennych eksponatów związanych z historią Twierdzy Świnoujście na przestrzeni ostatnich kilkuset lat!

1765

XVIII wiek to okres rozwoju miasta i portu. Okres rozkwitu uwieńczony został nadaniem praw miejskich w 1765 roku z rąk Fryderyka Wielkiego. W tym okresie zaczęły powstawać również pierwsze plany wybudowania twierdzy jednak na ich realizację należało jeszcze chwilę poczekać.

Galeria zdjęć

1820

Lata 20. XIX wieku to okres stabilizacji i rozwoju Świnoujścia po burzliwym czasie wojen napoleońskich. W tym okresie miasto staje się jednym z najważniejszych pruskich portów.  W tym czasie najprawdopodobniej powstały pierwsze fortyfikacje miasta oraz podjętą decyzję o późniejszym ufortyfikowaniu portu.

Galeria zdjęć

1854

W czasie kiedy świnoujskie fortyfikacje były już prawie ukończone siły francusko-brytyjsko-tureckie rozpoczynały oblężenie rosyjskiej twierdzy w Sewastopolu. Działania w czasie wojny krymskiej miały ogromny wpływ na rozwój fortyfikacji nadbrzeżnych. To między innymi doświadczenia z tego konfliktu wpłynęły na ostateczny kształt Fortu Gerharda w tym okresie.

Galeria zdjęć

1900

Przełom XIX i XX wieku to początek ostatniego okresu rozwoju fortu. Po wcześniejszych wzmocnieniach konstrukcji przy pomocy betonu, teraz zmodernizowano uzbrojenie jak również doprowadzono do fortu zasilanie eklektyczne oraz linię telegraficzną. W ten sposób fort był gotowy do walk w czasie Wielkiej Wojny.

Galeria zdjęć

1990

Lata 90. XX wieku to okres niszczenia i deprawacji fortu. Po zakończeniu II wojny światowej fort używany był przez oddziały armii radzieckiej a następnie jako magazyny portowe. Po jego opuszczeniu popadł w ruinę a pozostałe wyposażenie zostało rozgrabione. Z czasem fort został zamieniony w wysypisko śmieci i w takim stanie czekał na lepsze czasy.

Galeria zdjęć

2000

Lepsze czasy dla fortu nadeszły w 2001 roku. Teren został oczyszczony oraz przystosowany do obsługi ruchu turystycznego. W kolejnych latach fort poddawano szeregowi prac remontowych oraz odtwarzano jego wyposażenie. Dzięki ciężkiej pracy udało się przywrócić mu jego dawną świetność oraz stworzyć z niego jedną z największych atrakcji Świnoujścia. 

Galeria zdjęć

Aktualności

W dniu 29.06.2023 Samorząd Świnoujścia podpisał porozumienie z firmą GAZ-SYSTEM …

Prawdziwy rarytas

To prawdziwy rarytas! Do muzealnej kolekcji trafiła blacha główna z …

Jedyny w Polsce

Fort Gerharda wzbogacił się o eksponaty wyjątkowej klasy, czyli jedyny …

Do naszej kolekcji dołączył dziś ciekawy i… pokaźny eksponat – …